Het hoornwerk “Nieuw Beckaff” – een archeologische vondst met onverwachte consequenties.
In de laatste week van mei is een archeologische verkenning uitgevoerd in de bouwput van “Scala” aan de Louis Porquinlaan in Bergen op Zoom. Scala is een bouwproject van Adam vastgoed ter plaatse van het pas afgebroken gezondheidscentrum. Hoewel het gebouw niet erg groot was, bestond er toch een kans om tussen de funderingen iets terug te vinden van de loopgraven uit 1747, van waaruit het Franse leger de stad bestookte. Het systeem van loopgraven, bestaande uit zogenaamde ‘parallellen’ en zigzag gegraven ‘approches’, is door diverse tekenaars afgebeeld maar geen enkele tekening is betrouwbaar genoeg gebleken om de loopgraven te kunnen positioneren. Tot nu toe is alleen aan de Zuidoostsingel, onder het nieuwe politiebureau, een stukje van een loopgraaf uit 1747 gevonden.
Op 29 mei was het terrein vrij voor onderzoek en op dat moment was er ruim een meter diep ontgraven en puin geruimd. In het vlak waren verschillende rechte lijnen te zien, gevormd door verschillen in de samenstelling van het zand. De eerste indruk was dat er inderdaad loopgraven te zien waren, maar nader onderzoek wees anders uit. De lijnen waren aftekeningen van stortlagen van zand. Met de grondboor werd ontdekt dat op een diepte van 2,65 meter, gerekend vanaf de straat, de oorspronkelijke bodem lag en dat door mensenhand bijna 3 meter grond was opgeworpen. Het bleek te gaan om vestingwerken uit de 17de eeuw, honderd jaar ouder dan verwacht. Onder het gebouw lag de zijkant van een reusachtig hoornwerk, dat in 1608 was aangelegd om de zuidoostzijde van de stad beter te beschermen tegen aanvallen van Spaanse zijde. Dit reusachtige hoornwerk , dat “Schots Hoornwerk” of ook wel “Nieuw Beckaff” heette, was 280 bij 295 meter groot en bestreek heel Plein 13 en de directe omgeving.
In een van de boringen is waarschijnlijk de gracht gevonden die het hoornwerk omgaf. Want daar was de ondergrond tot meer dan 3 meter diepte vergraven. Enkele vondsten zoals stelen van tabakspijpen en potscherven dateerden uit het begin van de 17de eeuw, de bouwtijd van het hoornwerk.
De sporen zijn door de landmeters ingemeten en vergeleken met de vestingkaart. Onze reconstructie van het hoornwerk moest een stukje naar het westen opschuiven om te kloppen met de gevonden sporen. Wat deze vondst nu zo bijzonder maakt, is de enorme ophoging van de ondergrond met bijna 3 meter, die er nog steeds ligt. Uit de archieven is bekend dat er zand werd gehaald van enkele ‘bergen’ (hoge heuvels) in de omgeving. Dit betekent dat het hele gebied van Plein 13 nog vol met middeleeuwse of zelfs oudere archeologische sporen kan zitten, goed afgedekt en beschermd door het zandpakket van 1608.
Kaart van Bergen op Zoom door Johan Blaeu, 1698. Rechtsonder het gevonden fragment van het hoornwerk, rood omcirkeld.
.
De bouwput van Scala. De lijnen van het hoornwerk zijn hier in rood verduidelijkt.
Het hoornwerk (geel) met het terrein van Scala groen omlijnd.
