Stichting In den Scherminckel werd op 3 maart 1971 door Louis Weijs, Cees van Es en Jan Weijts opgericht. Zij maakten deel uit van een werkgroep van jongeren die in archeologie waren geïnteresseerd. Die interesse was gewekt door de inspirerende activiteiten van Fons Gieles, tekenleraar aan het Mollerlyceum, die met zijn leerlingen in de jaren zestig de allereerste archeologische onderzoeken in Bergen op Zoom deed.
De oprichters en hun vrienden vonden het belangrijk dat de vondsten die zij hadden gedaan en nog zouden doen voor het nageslacht bewaard zouden blijven en dat die vondsten eigendom zouden worden niet van ieder van hen afzonderlijk maar van een stichting die de collectie zou beheren.
De stichting vernoemden zij naar het pand waarin de werkgroep was gehuisvest: Lievevrouwestraat 45 in Bergen op Zoom genaamd “De Scherminckel”.
De stichting kreeg als doelstelling:
- het beoefenen van de lokale archeologie en haar hulpwetenschappen;
- het beheer van de eigen collectie en de aan de stichting toevertrouwde collecties.
Later werd de doelstelling aangevuld met de zinsnede:
“om ten dienste van de gemeenschap en haar ontwikkeling, zonder winstoogmerk, de materiële getuigenissen van de ontstaansgeschiedenis en ontwikkeling van de stad Bergen op Zoom en haar omgeving te conserveren, te beschrijven, te plaatsen in de context van de geschiedenis, teneinde deze toegankelijk te maken voor het publiek ten behoeve van educatie en genoegen”.
De activiteiten van de stichting werden en worden geheel uitgevoerd door vrijwilligers. Het bestuur van de stichting wordt gevormd door onbezoldigde particulieren.
Diverse belangrijke opgravingen werden door de vrijwilligers van de stichting –na verkregen toestemming van ROB Rijksdienst voor Oudheidkundig Bodemonderzoek en de provinciaal archeoloog Verwers- uitgevoerd, zoals de voorpoort met brug voor de Gevangenpoort (1970), de Sint-Jacobskapel (1975), de Petrus & Paulus-kapel (1978) en het St. Maartensgasthuis (1992).
Een eerste grote expositie van de stichting vond in 1973 plaats in het Gemeentemuseum “Het Markiezenhof” onder titel “Ver Geschopt”, met een uitvoerige catalogus. Korte tijd later volgde een tweede expositie onder titel “Bergen verzet”.
In 1975 kreeg de stichting de Lievevrouwepoort of Gevangenpoort als werkruimte en expositieruimte in gebruik. Na grondig schoonmaken, opknappen en inrichten, kon deze in 1976 feestelijk geopend worden.
De collectie werd zo veel mogelijk opgesteld in de grote zaal van de poort, en in de overige ruimten werd er door de vrijwilligers gewerkt, scherven gewassen, gesorteerd, aan elkaar gepuzzeld en geplakt. Maandelijks was er een “open dag”. Bij gelegenheid werden er diverse speciale tentoonstellingen in de Gevangenpoort ingericht.
In 1976 werd in samenwerking met de Geschiedkundige Kring van Stad en Land van Bergen op Zoom een uitgave gepubliceerd over de voormalige huisvesting: “De huizen Draeck en Scherminckel”, over de opgraving, bouw- en bewoningsgeschiedenis.
In 1978 werd de Cultuurprijs van de Provincie Noord-Brabant aan de stichting toegekend en op 20 april van dat jaar uitgereikt door Commissaris der Koningin J.D. van der Harten.
In juli 1980 kreeg de stichting door de gemeenteraad van Bergen op Zoom een waarderingssubsidie toegekend ten bedrage van zevenduizend gulden.
In 1994 werd in de Hofzaal van het Markiezenhof de Sakkoprijs (thans Tamoilprijs), prijs voor cultuur, aan de stichting uitgereikt.
Sinds 1994 beschikt de gemeente Bergen op Zoom over een gemeentelijk archeoloog. Dat werd drs. Marco Vermunt, die als jeugdig lid van de werkgroep bij de stichting voor het eerst de archeologie had beoefend. Sedert zijn aanstelling worden alle opgravingen onder zijn auspiciën uitgevoerd en verlenen de vrijwilligers hun assistentie bij al die werkzaamheden, zoals bijv. de opgravingen van de St. Maartenskapel/-gasthuis in 1998 en van de romeinse offerplaats op de Parade in 2008.
Aan de opgraving van de St. Maartenskapel en het St. Maartensgasthuis werd in de Gevangenpoort een speciale tentoonstelling gewijd, met een film over de geschiedenis van de kapel en het gasthuis met een driedimensionale presentatie van de bouwkundige ontwikkeling. Tevens werd professioneel een gezichtsreconstructie vervaardigd van “de Grote Man”, vermoedelijk een belangrijk persoon uit de veertiende eeuw –behoorlijk groot voor zijn tijd- die op een prominente plaats voor het altaar in de kapel lag begraven.
Ook verzorgen de vrijwilligers de verdere vondstenverwerking in het Gemeentelijk Archeologisch Depot, zoals schoonmaken, in elkaar zetten en lijmen, restaureren, tekenen, fotograferen, en daarna blijven de vrijwilligers behulpzaam bij het verdere beheer van de vondsten, zoals de registratie en het bijwerken daarvan, de opslag, vaak in speciale verpakking, etc.
Sedert 1995 verlenen de vrijwilligers van de stichting ook ieder jaar in de maand juni een bijdrage aan de plaatselijke Jeugdmonumentendag, waar honderden basisschoolkinderen beleven hoe het leven in de Middeleeuwen er aan toe ging.
In deze periode en daarna zijn ook –soms samen met andere cultuurhistorische organisaties- diverse educatieve projecten ontwikkeld en aangeboden zowel voor volwassenen als voor de jeugd. Die werden en worden nog steeds aangeboden via diverse kanalen zoals Kunstwissel voor middelbaar onderwijs, CuMenu voor bassischoolleerlingen, Museumschatjes, School voor de Geschiedenis, Bergse Actieve Senioren.
Vanaf 1987 neemt de stichting jaarlijks deel aan de Open Monumentendag en ging zij deel uitmaken van de werkgroep Kunsten in de Monumenten die in Bergen op Zoom kunsten en monumenten samenbracht.
Publieksbereik krijgt een steeds groter aandeel in de activiteiten van de stichting door naast eerdergenoemde activiteiten het verzorgen van Archeologische Stadswandelingen, “Poort bij Nacht” in de Gevangenpoort, Romeinendag, Open Dagen Archeologisch Depot, Open Dagen bij opgravingen, Nationale Archeologiedagen, Maand voor de Geschiedenis, informatiestands bij “Bergen op Zicht” en “Dag van het water”, enz..
Vanaf 1998 publiceert de stichting per kwartaal een nieuwsbrief (Archeologie en Monumenten) die wordt verspreid onder haar vrijwilligers, donateurs en diverse instanties.
In 2003 nam de stichting het initiatief tot oprichting van een overkoepelend overleg tussen de erfgoedverenigingen van Bergen op Zoom: het Cultuur Historisch Overleg (CHO) dat sedertdien ieder kwartaal bijeenkomt.
Bij het 40-jarig bestaan in 2011 verzorgde de stichting de uitgave van het boek “Archeologie in Bergen op Zoom” door Marco Vermunt en Alexander van der Kallen, over 40 jaar archeologisch onderzoek in Bergen op Zoom.
In 2014 moest helaas de werk- en expositieruimte De Gevangenpoort verlaten worden wegens uitvoering van restauratiewerkzaamheden. Sinds april 2018 huurt de stichting enkele ruimten in het voormalig politiebureau aan de Wassenaarstraat 61 in Bergen op Zoom, waar zij een permanente expositie heeft ingericht en waar speciale activiteiten plaatsvinden zoals “open dagen”, cursussen, lezingen, schoolbezoeken, waarmee de stichting tevens het publieksbereik voor het Gemeentelijk Archeologisch Depot verzorgt.
De stichting levert ook haar bijdrage aan het “Gehuchtenplan”, een project in het kader van het Erfgoedbeleid van de gemeente, om (verdwenen en vergeten) gehuchten in de gemeente Bergen op Zoom onder de aandacht te brengen door middel van informatiepanelen op locatie.
Als nieuwste loot aan de activiteitentak verzorgt de stichting sinds 2020 de educatie voor scholen en rondleidingen voor volwassenen onder naam “Archeologietours” in de “Verborgen Vesting”, de opgegraven restanten van een deel van de Bergse vesting ontworpen door Menno van Coehoorn, welke vestingrelicten daar voor het publiek te bezichtigen zijn.
De stichting was niet alleen betrokken bij de opgraving van de vestingoverblijfselen, maar ook bij het samenstellen van het verhaal en de presentatie over de vestinggeschiedenis en het beleg en verovering in 1747 door de Franse legers, zoals die nu aan het publiek getoond worden.
